در این مطلب جامع قصد داریم یکی از مهمترین آسیبهای شانه به نام Hill-Sachs Lesion را بررسی کنیم. این ضایعه که اغلب در اثر دررفتگی قدامی شانه ایجاد میشود، تأثیرات قابل توجهی بر ساختار شانه و توانایی بیمار در انجام فعالیتهای روزمره دارد. ما به شما توضیح خواهیم داد که این ضایعه چیست، چگونه ایجاد میشود، چه ریسکفاکتورهایی دارد، چه روشهای درمانی (اعم از جراحی و محافظهکارانه) برای آن در دسترس است، و بهویژه فیزیوتراپی چه نقشی در بازتوانی و بهبود بیماران مبتلا دارد. در پایان، شما درک کاملی از شیوههای گوناگون درمانی و زمانبندی استفاده از آنها به دست خواهید آورد.
این نوشته به گونه ای تهیه شده است که هم پاسخگوی نیاز مخاطبان تخصصی (فیزیوتراپیستها، پزشکان و پرستاران) باشد و هم برای افرادی که اطلاعات کلی در خصوص مشکلات شانه دارند، مفید و قابل فهم واقع شود.تمام نکات کلیدی مرتبط با Hill-Sachs Lesion، دررفتگی شانه، فیزیوتراپی، تمرینات ورزشی و ریسکفاکتورها در متن گنجانده شده است تا هم فهم جامعتری ارائه دهیم و هم دسترسی به این مطلب در فضای آنلاین تسهیل شود.
Hill-Sachs Lesion چیست؟
Hill-Sachs Lesion یک آسیب و فرورفتگی در سطح خلفی-خارجی سر استخوان بازو (هومروس) است که معمولاً در اثر دررفتگی قدامی شانه یا نیمهدررفتگیهای مکرر ایجاد میشود. این ضایعه زمانی شکل میگیرد که سر استخوان بازو با لبه قدامی حفره گلنوئید (بخش قدامی کاسه شانه) به شدت برخورد میکند. نتیجه این برخورد، یک فرورفتگی استخوانی است که میتواند اندازه و عمق متفاوتی داشته باشد.
چرا اهمیت دارد؟
اهمیت بالینی Hill-Sachs Lesion به دلیل ایجاد بیثباتی شانه است. دررفتگی مکرر شانه، درد، کاهش دامنه حرکتی و اختلال در عملکرد حرکتی از جمله نتایج بروز این ضایعه به شمار میآید. چرا که هر بار شانه دچار دررفتگی میشود، احتمال گسترش این فرورفتگی یا ایجاد ضایعات همراه همچون Bankart Lesion نیز وجود دارد.

مکانیسم ایجاد Hill-Sachs Lesion
اصلیترین مکانیسم ایجاد Hill-Sachs Lesion، دررفتگی قدامی شانه است که شایعترین نوع دررفتگی شانه محسوب میشود. به طور معمول، نیروی ناگهانی و شدید به شانه وارد میشود؛ بهعنوان مثال هنگام افتادن روی دست با آرنج کشیده یا هنگام ورزشهایی مانند والیبال، بسکتبال، فوتبال، ژیمناستیک و… . در اثر این نیرو، سر استخوان هومروس از حفره گلنوئید خارج میشود و با لبه قدامی گلنوئید ضربه میخورد. نتیجه این برخورد، ایجاد یک فرورفتگی در سطح خلفی سر هومروس است که به آن Hill-Sachs میگویند.
البته در موارد معدودی، دررفتگی خلفی شانه نیز میتواند منجر به ایجاد ضایعهای معکوس شود که آن را Reverse Hill-Sachs Lesion مینامند. اما از آنجا که بیشتر دررفتگیها از نوع قدامی هستند، در این نوشتار تمرکز اصلی بر Hill-Sachs Lesion قدامی خواهد بود.
ریسکفاکتورها و عوامل مستعدکننده
عوامل متعددی میتوانند خطر بروز دررفتگی شانه و به تبع آن Hill-Sachs Lesion را افزایش دهند. برخی از مهمترین ریسکفاکتورها عبارتند از:
فعالیتهای ورزشی پرخطر: ورزشهای برخوردی و ورزشهایی که در آنها حرکات ناگهانی شانه وجود دارد (همچون فوتیال آمریکایی، راگبی، والیبال، بسکتبال و ژیمناستیک) خطر دررفتگی شانه را افزایش میدهند.
سابقه دررفتگی شانه: اگر فردی یک بار دررفتگی شانه را تجربه کرده باشد، احتمال تکرار آن بیشتر است؛ در نتیجه ریسک ایجاد Hill-Sachs Lesion نیز بالاتر میرود.
ناپایداری مزمن شانه: افرادی که دچار ناپایداری مزمن یا هایپرموبیلیتی مفصل شانه هستند، شانس بیشتری برای ایجاد دررفتگیهای مکرر و تشکیل ضایعه Hill-Sachs خواهند داشت.
ساختمان آناتومیک غیرطبیعی: اختلالات مادرزادی یا اکتسابی در ساختار کپسول مفصلی، رباطها یا لابروم مفصلی، میتواند فرد را مستعد دررفتگی و آسیبهایی از جمله Hill-Sachs Lesion کند.
سبک زندگی غیرفعال: ضعف عضلات کمربند شانهای و عدم انجام تمرینات قدرتی مناسب میتواند پایداری شانه را کاهش داده و فرد را در معرض آسیب قرار دهد.
علائم و نشانههای بالینی
هرچند Hill-Sachs Lesion خود به تنهایی ممکن است فاقد علائم واضح باشد، اما از آنجایی که معمولاً با دررفتگی شانه همراه است، علائم بالینی زیر به طور شایع مشاهده میشود:
- درد شانه: درد میتواند بلافاصله پس از دررفتگی یا در اثر حرکات خاص احساس شود.
- محدودیت در دامنه حرکتی: حرکات ابداکشن (دور کردن بازو از بدن)، فلکشن (جلو آوردن بازو) و روتیشن خارجی ممکن است دردناک یا محدود شوند.
- احساس بیثباتی یا خالی کردن مفصل شانه: خصوصاً هنگام انجام حرکات چرخشی یا هنگام کشش دست به سمت بالا.
- تورم و التهاب: بیشتر در فاز حاد یا پس از ضربه اولیه دیده میشود.
- ضعف عضلانی: به دلیل درد یا آسیب ساختارهای نگهدارنده مفصل، قدرت عضلات روتاتورکاف و دلتوئید کاهش مییابد.

روشهای تشخیصی (تصویربرداری و معاینات بالینی)
عوامل متعددی میتوانند خطر بروز دررفتگی شانه و به تبع آن Hill-Sachs Lesion را افزایش دهند. برخی از مهمترین ریسکفاکتورها عبارتند از:
معاینه بالینی: پزشک یا فیزیوتراپیست ابتدا با بررسی سابقه بیمار (سابقه دررفتگی قبلی، نوع آسیب ورزشی، درد و…) و انجام تستهای اختصاصی ثبات شانه (مانند تست آپرهِنشن) میتواند به وجود ناپایداری شانه و احتمال ضایعه Hill-Sachs پی ببرد.
تصویربرداری ساده (رادیوگرافی): رادیوگرافیهای استاندارد شانه (نماهای AP، لاترال و اسکاپولار) معمولاً اولین گام برای تشخیص هستند. اگر فرورفتگی بزرگ باشد، در رادیوگرافی به وضوح قابل مشاهده خواهد بود.
امآرآی (MRI): بهترین روش برای ارزیابی دقیق بافتهای نرم (لابروم، کپسول مفصل، رباطها) و اندازه ضایعه Hill-Sachs است. همچنین میتوان همزمان به وجود آسیبهای همراه نظیر Bankart Lesion نیز پی برد.
سیتی اسکن (CT Scan): در برخی موارد خاص، خصوصاً وقتی اندازه و عمق ضایعه Hill-Sachs برای تصمیمگیری جراحی مهم است، از سیتی اسکن استفاده میشود.
روشهای درمانی مرسوم
درمان محافظهکارانه
در مواردی که ضایعه Hill-Sachs کوچک است یا شانه به طور مزمن نیمهدررفته نمیشود، میتوان درمان محافظهکارانه را در نظر گرفت. درمان محافظهکارانه معمولاً شامل:
- استراحت نسبی: پرهیز از فعالیتهای سنگین و حرکات محرک دررفتگی.
- بیحرکتی با اسلینگ (Sling): بسته به میزان آسیب، ممکن است به مدت چند هفته شانه در وضعیت ثابت قرار داده شود تا ساختارهای آسیبدیده فرصت ترمیم داشته باشند.
- داروهای ضدالتهاب و مسکن: برای کنترل درد و التهاب در مراحل اولیه تجویز میشود.
- آغاز فیزیوتراپی زودهنگام: تمرینات سبک برای حفظ دامنه حرکتی و پیشگیری از خشکی مفصل، به محض کاهش درد شروع میشوند.
درمان جراحی
در صورتی که ضایعه Hill-Sachs وسیع باشد یا همراه با دررفتگیهای مکرر، آسیبهای شدید لابروم (Bankart Lesion) و بیثباتی پیشرونده شانه باشد، جراحی مطرح میشود. روشهای جراحی متنوعی وجود دارد؛ از جمله:
- ترمیم لابروم و رباطها (Bankart Repair): با کمک آرتروسکوپی یا جراحی باز برای بازسازی ساختارهای پایداری شانه.
- پر کردن ضایعه Hill-Sachs: در مواردی که فرورفتگی عمیق باشد، ممکن است جراح اقدام به پر کردن آن با استفاده از استخوان پیوندی (Grafting) یا عملهای ترمیمی دیگر کند تا سطح مفصلی هموار شود.
نقش فیزیوتراپی در درمان Hill-Sachs Lesion
فیزیوتراپی در درمان و بازتوانی Hill-Sachs Lesion نقشی اساسی ایفا میکند. چه بیمار تحت عمل جراحی قرار گرفته باشد و چه درمان محافظهکارانه را دنبال کند، برنامه توانبخشی فیزیوتراپی برای کاهش درد، بازگرداندن دامنه حرکتی، تقویت عضلات اطراف شانه و بازیابی عملکرد روزمره ضروری است. در ادامه، به شرح کاملی از مراحل توانبخشی و انواع مدالیتههای فیزیوتراپی میپردازیم.
مراحل توانبخشی و اهداف هر مرحله
1.مرحله حاد (0 تا 2 هفته ابتدایی)
- اهداف: کنترل درد و التهاب، پیشگیری از چسبندگی و خشکی مفصل، حفظ عضلات در بهترین شرایط ممکن.
- اقدامات:
- استفاده از اسلینگ برای بیحرکت نگه داشتن شانه در اکثر ساعات روز (بسته به توصیه پزشک).
- استفاده از کمپرس یخ برای کاهش التهاب و درد.
- انجام حرکات پاندولی و تمرینات غیرفعال آرام در محدوده بدون درد.
- استفاده محدود از مدالیتههای الکتروتراپی (مانند TENS) برای کنترل درد.
2.مرحله تحت حاد (2 تا 6 هفته)
- اهداف: افزایش تدریجی دامنه حرکتی، آغاز تمرینات تقویتی سبک.
- اقدامات:
- تمرینات حرکتی فعال کم دامنه، به ویژه در جهات فلکشن و آبداکشن تا حد تحمل.
- انجام حرکات کششی ملایم (Stretching) برای جلوگیری از کوتاهی کپسول و عضلات.
- شروع تمرینات ایزومتریک و ایزوتونیک سبک برای عضلات روتاتور کاف و دلتوئید.
- ادامه استفاده از مدالیتههای ضد درد (TENS، اولتراسوند در صورت نیاز، و کمپرس گرم یا سرد).
3.مرحله بازتوانی عملکردی (6 تا 12 هفته)
- اهداف: بازگشت دامنه حرکتی نزدیک به حالت طبیعی، افزایش قدرت عضلانی، بهبود حس عمقی و پایداری مفصل.
- اقدامات:
- پیشرفت تمرینات تقویتی با وزنههای سبک تا متوسط.
- تمرینات تعادلی و حس عمقی (Proprioception) مانند تمرین با توپ، بورد تعادلی و تمرینات بسته-زنجیره (Closed Kinetic Chain).
- شروع تمرینات پیشرفتهتر برای عملکرد ورزشی (در صورت نیاز).
- استفاده از مدالیتههای حرارتی (کمپرس گرم) یا الکتروتراپی برای آمادهسازی بافت قبل و بعد از تمرین.
4.مرحله پیشرفته و بازگشت به ورزش (12 هفته به بعد)
- اهداف: بازگشت کامل به فعالیتهای روزمره و ورزشی با حداقل خطر دررفتگی مجدد، قدرت و استقامت عضلانی بالا.
- اقدامات:
- تمرینات پلایومتریک (Plyometric) در موارد مورد نیاز (مثلاً ورزشکارانی که باید حرکات جهشی انجام دهند).
- تمرینات اختصاصی رشته ورزشی (Throwing Programs برای ورزشکاران پرتابی، تمرینات والیبال، بسکتبال و …).
- ارزیابی مجدد پایداری شانه قبل از بازگشت به ورزشهای پر خطر.
مدالیتههای فیزیوتراپی و تأثیر هر کدام
فیزیوتراپیستها از مدالیتههای مختلف برای کنترل درد، کاهش التهاب، بهبود جریان خون، تسریع ترمیم بافتی و کمک به تمرینات فیزیوتراپی استفاده میکنند. در ادامه، رایجترین مدالیتههای مورد استفاده در توانبخشی Hill-Sachs Lesion را مرور میکنیم:
کمپرس یخ (Cryotherapy)
- زمان استفاده: به ویژه در مراحل حاد و پس از تمرینات شدید.
- تأثیر: کاهش التهاب، درد و اسپاسم عضلانی.
کمپرس گرم (Thermotherapy)
- زمان استفاده: معمولاً در مراحل تحت حاد و مزمن یا قبل از انجام تمرینات کششی و قدرتی برای افزایش انعطافپذیری بافت.
- تأثیر: افزایش جریان خون موضعی، شل شدن عضلات، آمادگی بهتر بافت برای کشش و تمرین.
الکتروتراپی (Electrotherapy)
- انواع: TENS، IFC (جریان تداخلی)، فارادیک و… .
- زمان استفاده: در تمام مراحل، بسته به نیاز بیمار؛ بهخصوص برای کنترل درد و تحریک عضلات ضعیف.
- تأثیر: کاهش درد، مهار اسپاسم، بهبود گردش خون و در برخی موارد تقویت عضله از طریق انقباضات الکتریکی.
اولتراسوند (Ultrasound)
- زمان استفاده: در مراحل تحت حاد و مزمن (به ویژه برای تسریع ترمیم بافت نرم یا کاهش چسبندگی).
- تأثیر: افزایش حرارت عمقی بافت، بهبود گردش خون موضعی و افزایش قابلیت ارتجاعی بافت نرم.
لیزر پرتوان یا کمتوان (Laser Therapy)
- زمان استفاده: عمدتاً در مرحله تحت حاد تا مزمن.
- تأثیر: تسکین درد، تسریع بهبود بافتی و کاهش التهاب.
کینزیوتیپینگ (Kinesio Taping)
- زمان استفاده: قابل استفاده در تمام مراحل، به خصوص زمانی که بیمار فعالیتهای روزمره یا تمرینات را آغاز میکند.
- تأثیر: حمایت از مفصل، کاهش درد و التهاب، بهبود حس عمقی و کاهش ریسک دررفتگی مجدد.

تمرینات ورزشی و تقویتی
تمرین درمانی بخش اصلی پروتکلهای فیزیوتراپی برای Hill-Sachs Lesion است. تمرینات هدفمند به موارد زیر توجه میکنند:
- تمرینات دامنه حرکتی (Range of Motion Exercises)
- هدف: پیشگیری از محدودیت حرکتی در مفصل شانه.
- مثال: حرکات پاندولی کتف، کششهای ملایم کپسولی، حرکات چرخشی به کمک چوب یا قرقره.
- تمرینات تقویتی روتاتور کاف
- هدف: روتاتور کاف (سوپرااسپیناتوس، اینفرااسپیناتوس، ترس مینور و ساباسکاپولاریس) به عنوان تثبیتکنندههای دینامیک شانه، نقش کلیدی در پایداری دارند.
- مثال: تمرینات چرخشی خارجی و داخلی با کش ورزشی، تمرین ایزومتریک در جهات مختلف، استفاده از دمبلهای سبک.
- تمرینات پایدارکننده کتف (Scapular Stabilization)
- هدف: بهبود قرارگیری مناسب کتف در حین حرکات شانه و جلوگیری از ایجاد مشکلات ثانویه.
- مثال: تمرینات تقویت عضلات ذوزنقه (Trapezius)، رومبوئید (Rhomboid) و سراتوس قدامی (Serratus Anterior) با حرکات اصلاحی و کش.
- تمرینات حس عمقی و تعادلی (Proprioception & Balance)
- هدف: بازگرداندن حس موقعیت مفصل و ارتقای پاسخ عضلانی به تغییر وضعیت.
- مثال: نگه داشتن توپ روی دیوار، تمرینات بورد تعادلی برای شانه، تمرین با توپ طبی (Medicine Ball).
- تمرینات فانکشنال و تخصصی ورزشی
- هدف: آمادهسازی بیمار برای بازگشت به ورزش یا فعالیتهای شغلی سنگین.
- مثال: حرکات پرتابی (Throwing Drills)، حرکات جهشی (Plyometrics) و شبیهسازی موقعیتهای واقعی مسابقه.
آموزش بیمار و نکات ارگونومیکی
آموزش بیمار در خصوص حفظ وضعیت صحیح شانه (Posture)، انجام حرکات روزمره با کمترین فشار به مفصل و پرهیز از حرکات خطرناک، نقش مهمی در جلوگیری از دررفتگی مجدد و بهبود سریعتر دارد. برخی نکات آموزشی عبارتند از:
- پرهیز از بلند کردن اشیای سنگین بالای سر، حداقل تا زمانی که دامنه حرکتی و قدرت کافی بازیابی شود.
- اصلاح الگوهای حرکتی: از حرکات چرخشی ناگهانی یا کشش بیش از حد شانه خودداری کنید.
- تداوم انجام تمرینات خانگی فیزیوتراپی طبق برنامه؛ این امر در موفقیت درمان و پیشگیری از عود ضایعه بسیار حائز اهمیت است.
- در صورت احساس ناپایداری یا درد شدید، فعالیت را متوقف کرده و با فیزیوتراپیست یا پزشک مشورت کنید.
جمعبندی
Hill-Sachs Lesion یکی از ضایعات مهم دررفتگی شانه است که عمدتاً در نتیجه دررفتگی قدامی ایجاد میشود. اهمیت تشخیص بهموقع و درمان مناسب برای جلوگیری از بیثباتی مزمن شانه و آسیبهای جدیتر بعدی بسیار بالا است. بررسی دقیق با معاینات بالینی و تصویربرداری (رادیوگرافی، امآرآی یا سیتیاسکن) به تیم درمانی امکان میدهد تا اندازه، عمق و گستره ضایعه را ارزیابی کرده و بهترین روش درمانی را انتخاب کنند.
روشهای درمانی میتوانند از درمان محافظهکارانه (استراحت نسبی، دارودرمانی، اسلینگ و فیزیوتراپی) تا مداخلات جراحی (ترمیم لابروم، پر کردن فرورفتگی استخوانی و سایر عملهای ترمیمی) متغیر باشد. نکته کلیدی این است که پس از هر کدام از این مداخلات، نیاز به یک برنامه بازتوانی جامع از طریق فیزیوتراپی وجود دارد.
در فیزیوتراپی، ابتدا کنترل درد و التهاب در مرحله حاد دنبال میشود. سپس با شروع تمرینات دامنه حرکتی و تقویت عضلات، به تدریج پایداری شانه بالا میرود. در مراحل پیشرفته، تمرینات تخصصی ورزشی و حس عمقی میتوانند بیمار را برای بازگشت به فعالیتهای روزمره و ورزشی آماده کنند. استفاده بهجا از مدالیتههای فیزیوتراپی (یخ، گرما، الکتروتراپی، اولتراسوند، لیزر، کینزیوتیپینگ و …) بسته به مرحله درمانی و نیاز بیمار میتواند روند ترمیم را تسریع کرده و عوارض را کاهش دهد.
در پایان، آموزش بیمار برای رعایت صحیح ارگونومی در محیط کار و زندگی، و همچنین تداوم انجام تمرینات خانگی جهت حفظ قدرت و پایداری شانه، از مهمترین عوامل موفقیت درمان محسوب میشود. با یک رویکرد چندجانبه و همکاری نزدیک پزشک، جراح (در صورت نیاز)، فیزیوتراپیست و بیمار، میتوان انتظار داشت که عوارض Hill-Sachs Lesion به حداقل رسیده و بیمار به فعالیتهای نرمال خود بازگردد.